Τα φυτά και άνθη της Ελλάδας, όπως αποτυπώθηκαν στο σπάνιο δεκάτομο βιβλίο του Άγγλου καθηγητή Βοτανολογίας Τζον Σίμπθορπ, θα έχουμε την ευκαιρία να δούμε σε μία εξαιρετική έκθεση που ξεκινά σύντομα στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη. Αυτή είναι η συναρπαστική ιστορία του πολύτιμου έργου «Flora Graeca».
Από την ΚΟΡΙΝΑ ΦΑΡΜΑΚΟΡΗ
Η διευθύντρια της Γενναδείου Βιβλιοθήκης κ. Μαρία Γεωργοπούλου μας μιλάει για την έκθεση που θα ανοίξει τις πύλες της στις 8 Μαρτίου και για το ωραιότερο βιβλίο βοτανικής που κυκλοφόρησε ποτέ: το Flora Graeca. Στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη ετοιμάζουμε μια έκθεση για τη Flora Graeca, ένα δεκάτομο έργο το οποίο τυπώθηκε στην Αγγλία από το 1806 μέχρι το 1840 και αποτελείται από ζωγραφικές αναπαραστάσεις και επιστημονική ταξινόμηση χιλίων φυτών σχεδόν της ελληνικής χλωρίδας.
Scabiosa pterocephala, πίν. 113. Πάρις Ταβιτιάν/ LIFO
Ποιο είναι, όμως, το ενδιαφέρον αυτού του βιβλίου και γιατί στήνουμε μια ολόκληρη έκθεση γύρω απ' αυτό; Αυτό το βιβλίο βασίζεται στα ταξίδια του Τζον Σίμπθορπ, (1758-1796), ενός Άγγλου καθηγητή Βοτανικής στην Οξφόρδη, και μάλιστα από την ηλικία των 24 ετών. Βρισκόμαστε στον 18ο αιώνα, την εποχή του Διαφωτισμού, την περίοδο που οι επιστήμες έχουν πάρει μια διαφορετική βάση και τροπή και η Ελλάδα, που είναι ένα κομμάτι της Ευρώπης που δεν είναι ευρέως γνωστό στους επιστήμονες, αρχίζει να γίνεται πόλος έλξης.
Scabiosa pterocephala, πίν. 113. Πάρις Ταβιτιάν/ LIFO
Οι πρώτοι περιηγητές-αρχαιοδίφες έρχονται στην πατρίδα μας τον 17ο αιώνα – όπως είναι αναμενόμενο, το πρώτο που τους ελκύει είναι τα αρχαία μνημεία. Στα τέλη του 18ου αιώνα όμως, λόγω της προόδου των επιστημών και της ανάπτυξης της Αρχαιολογίας, φθάνουν στην Ελλάδα επιστήμονες και καλλιτέχνες για να μετρήσουν, να καταγράψουν και να ταξινομήσουν.
Για παράδειγμα, οι Άγγλοι Τζέιμς Στιούαρτ και Νίκολας Ρεβέτ μελέτησαν λεπτομερώς αρχαία μνημεία στην Ελλάδα από το 1751 έως το 1754, που τα δημοσίευσαν στο μεγαλειώδες έργο τους Οι αρχαιότητες των Αθηνών. Αυτοί οι δέκα τόμοι, της Flora Graeca, είναι τεράστιοι, το εγχείρημα ήταν πάρα πολύ ακριβό και πάρα πολύ χρονοβόρο – όλες οι γκραβούρες είναι επιχρωματισμένες στο χέρι. Η ποιότητα των σχεδίων του Μπάουερ είναι καταπληκτική, το έργο είναι απλώς υπέροχο.
Η έκθεση ουσιαστικά αρχίζει με τη σύνδεση με την αρχαιότητα, με το υπόβαθρο πάνω στο οποίο βασίστηκε ο Σίμπθορπ. Ξεκινά με αναφορές στον φιλόσοφο Θεόφραστο και δείχνει την πρώτη έντυπη έκδοση των Απάντων του στη Βασιλεία το 1541. Ο Θεόφραστος κάνει μια καταγραφή των φυτών, ως φιλόσοφος και βοτανολόγος, που είναι πάρα πολύ σημαντική στην αρχαιότητα, ενώ ο γιατρός Διοσκουρίδης μελετά το πιο ιατρικό κομμάτι με το Περί Ύλης Ιατρικής. Οι επισκέπτες της έκθεσης θα μπορέσουν να θαυμάσουν την έκδοση του έργου αυτού το 1518 από τον διάσημο τυπογράφο ελληνικών βιβλίων στη Βενετία, Άλδο Μανούτιο.
Έτσι, ανοίγουμε με μια ενότητα που θυμίζει ότι η γνώση της ιατρικής χρήσης των βοτάνων είναι πάρα πολύ σημαντική – κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα ήταν κάτι που έμοιαζε σχεδόν με μαγεία. Θα ανοίξουμε, μάλιστα, τη Flora Graeca στη σελίδα του μανδραγόρα, ενός φυτού που έχει πολλές φαρμακευτικές ιδιότητες –χρησιμοποιόταν ως αναισθητικό και πίστευαν ότι βοηθούσε τις γυναίκες να συλλάβουν αρσενικά παιδιά–, για να δείξουμε ότι αυτά τα βότανα τα χρησιμοποιούσαν συνεχώς από την αρχαιότητα μέχρι τον Μεσαίωνα για συγκεκριμένους λόγους. Τα αρχαία αυτά κείμενα ουσιαστικά έβαλαν τις βάσεις της βοτανικής επιστήμης κατά τη διάρκεια της Αναγέννησης.
Σε αντιπαράθεση με αυτά έχουμε ένα χειρόγραφο του 18ου αιώνα που ανήκει στη συλλογή της Γενναδείου και περιλαμβάνει γιατροσόφια – τέτοια χειρόγραφα υπάρχουν πάρα πολλά. Στις παράλληλες εκδηλώσεις που θα κάνουμε, μάλιστα, θα μας μιλήσει γι' αυτό η Πόπη Σεριάτου, μια ερευνήτρια που κάνει τη διατριβή της πάνω στην ιστορία της Ιατρικής γύρω στα 1800 και προσπαθεί να καταλάβει πώς η εμπειρική ιατρική του λαού μεταφέρθηκε στους γιατρούς γύρω στα 1800. Στη συνέχεια, δείχνουμε τους επιστήμονες που είχαν έρθει ήδη στην Ελλάδα.
Τον Πιερ Μπελόν που επισκέφθηκε την Κρήτη και τα νησιά του Αιγαίου το 1546-9, τον Τουρνεφόρ (στα 1700), τον Λινναίο, ο οποίος εκδίδει το βιβλίο ενός μαθητή του (του Hasselquist) για τα ελληνικά φυτά, χωρίς όμως να έχει ταξιδέψει ο ίδιος εδώ. Μπορεί, λοιπόν, να καταλάβει κανείς πώς η ελληνική χλωρίδα μπαίνει ουσιαστικά στην επιστημονική σκέψη των Ευρωπαίων. Το επόμενο κομμάτι της έκθεσης προσπαθεί να δείξει την παράλληλη σχέση που έχουν οι περιηγητές που έρχονται να δουν τις αρχαιότητες με τους επιστήμονες που έρχονται να καταγράψουν τα φυτά. Ήδη, από τους πρώτους περιηγητές που φτάνουν στην Ελλάδα, ο Σπον έρχεται μαζί με τον Γουέλερ (1675-6), ο οποίος είναι γιατρός και ενδιαφέρεται πάρα πολύ για τα φυτά της Ελλάδας, ενώ παράλληλα βλέπουμε ότι και ο Σίμπθορπ ενδιαφέρεται ιδιαίτερα για το τοπίο και τον χώρο. Καθένας από τους τόμους, μάλιστα, έχει στην αρχή μια καταπληκτική γκραβούρα που δείχνει έναν τόπο με μια σύνθεση φυτών από την περιοχή – ανάμεσά τους και ο Παρνασσός, τον οποίο θα δείξουμε. Η ιδέα του τοπίου, του περιβάλλοντος, των φυτών, δεν είναι ξένη με την Ελλάδα, παρόλο που έχουμε συνηθίσει να δίνουμε έμφαση μόνο στα αρχαία μνημεία. Οι περιηγητές που βλέπουν το τοπίο έχουν άμεση σχέση με τους επιστήμονες. Την εποχή που τυπώνεται η Flora Graeca, για παράδειγμα, αποβιβάζεται μια αποστολή στην Πελοπόννησο (1827). Οι Γάλλοι αποσκοπούν στο να διώξουν τον Ιμπραήμ και να βοηθήσουν τους Έλληνες να στήσουν το νέο τους κράτος, αλλά, ακολουθώντας τη λογική του Ναπολέοντα στην Αίγυπτο παλαιότερα, στέλνουν δεκαεπτά επιστήμονες από τη Γαλλία για να καταγράψουν τον φυσικό χώρο. Γνωρίζουμε περισσότερο τις εξαιρετικές αποτυπώσεις των αρχαίων μνημείων που έχουν κάνει, ένας από τους τόμους τους, όμως, έχει να κάνει με τη Βοτανική, οπότε πάλι βλέπουμε ότι για τους Ευρωπαίους είναι ένα κομμάτι πολύ σπουδαίο.
Επειδή το πιο σημαντικό σε ένα ταξίδι σαν του Σίμπθορπ είναι να φτάσει κανείς στον τόπο, να καταγράψει το υλικό και να μαζέψει δείγματα, στην έκθεση θα συμπεριλαμβάνεται κάποιο ενδεικτικό υλικό δειγμάτων από το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Γουλανδρή και το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο, ενώ θα δείξουμε και κάποια φυτά τα οποία βρήκε και ονόμασε πρώτος ο Σίμπθορπ. Μάλιστα, παρόλο που βρήκε και ονόμασε πολλά φυτά, μόνο τρία-τέσσερα φέρουν το όνομά του, όπως η tulipa sibthorpiana. Δίπλα στα επιστημονικά δείγματα θα εκθέσουμε και ένα φυτολόγιο από το Αρχείο του Ιωάννη Γενναδίου. Του το έκανε δώρο γενεθλίων η μητέρα του Άρτεμις Βενιζέλου-Γενναδίου το 1880. Στην πρώτη σελίδα μια οικογενειακή φωτογραφία περιστοιχίζεται από άνθη, ενώ άλλες σελίδες έχουν όμορφα διακοσμημένες συνθέσεις με αποξηραμένα άνθη.
Ενδιαφέρον για τα φυτά υπήρξε και σε τοπικό επίπεδο και εμείς έχουμε την ευτυχία να διαθέτουμε ένα εκπληκτικό λεύκωμα που φιλοτεχνήθηκε το 1810 περίπου στην Κέρκυρα – υπάρχουν κι άλλα παρόμοια για τα Ιόνια νησιά. Πρόκειται για έναν κώδικα ζωγραφισμένο στο χέρι για τα φυτά της Κέρκυρας, έργο ενός Άγγλου ονόματι Scola για τον λόρδο του Γκίλφορντ, που είχε σχέση με την επιστημονική κατάρτιση της Κέρκυρας υπό αγγλική κυριαρχία. Είναι όλο ψηφιοποιημένο, οπότε οι επισκέπτες θα μπορέσουν να το «ξεφυλλίσουν» με την άνεσή τους στις ειδικές οθόνες στο Αναγνωστήριο.
Το βιβλιαράκι αυτό, όπως και η Flora Graeca, δείχνει πώς ένα μικρούλι φυτό παίρνει μεγάλη αξία και αίγλη όταν τοποθετηθεί στο μέσο της σελίδας και ζωγραφιστεί σε μεγάλη κλίμακα. Άλλωστε, μετά τον Σίμπθορπ, ο οποίος δημιούργησε βοτανικό κήπο στην Οξφόρδη, πολλά από τα μεσογειακά φυτά «μεταναστεύουν» και αρχίζουν να καλλιεργούνται στην Αγγλία. Κάποια από αυτά εξακολουθούμε να τα συναντάμε εκεί μέχρι σήμερα, ως αποτέλεσμα των πρώτων βοτανικών κήπων που εκείνοι δημιούργησαν.
Η Νεωτερική Γεωγραφία των Γρηγορίου Κωνσταντά και Δανιήλ Φιλιππίδη, ένα από τα σημαντικότερα βιβλία του Ελληνικού Διαφωτισμού που εκδόθηκε στη Βιέννη το 1791 και το πρώτο ελληνικό βιβλίο γεωγραφίας, το οποίο και θα εκθέσουμε, δείχνει ότι και οι Έλληνες ενδιαφερόντουσαν για τα φυτά της πατρίδας τους, στον βαθμό που κάτι τέτοιο ήταν δυνατόν. Η έκθεση περιλαμβάνει και ένα Φυτολογικό Λεξικό που δημοσιεύθηκε το 1914 από τον αδελφό του Ιωάννη Γενναδίου, Παναγιώτη, φυσικό και βοτανολόγο, το οποίο βασίστηκε στο Flora Graeca και δείχνει τη μεγάλη επιρροή του έργου. Τέλος, θα ασχοληθούμε με την αισθητική της βοτανικής αναπαράστασης και την ιδέα τού τι σημαίνει να ζωγραφίζεις κάτι το οποίο πρέπει να έχει πιστότητα, στην πορεία όμως γίνεται έργο τέχνης – κάτι που ισχύει για τις ζωγραφιές του Μπάουερ, με αποτέλεσμα το Flora Graeca να θεωρείται το ωραιότερο βιβλίο Βοτανικής που κυκλοφόρησε ποτέ.
Η σπάνια και γεμάτη κρυμμένους θησαυρούς ελληνική χλωρίδα, που αντικατοπτρίζει τον πλούτο και την ποικιλότητα του φυσικού κόσμου της Μεσογείου, θα είναι, λοιπόν, το θέμα αυτής της έκθεσης γύρω από τον καταπληκτικό αισθητικό πλούτο της Flora Graeca. Η έκθεση απευθύνεται στο ευρύ κοινό και σε μαθητές με σκοπό τη διάδοση της συναρπαστικής ιστορίας των ταξιδιών του Σίμπθορπ, τη μετάδοση της αγάπης του για τον φυσικό πλούτο που μας περιβάλλει και την κατανόηση της λεπτής ισορροπίας και σχέσης φύσης και ανθρώπου.
~~~~~~~~~~
Ένα πλήθος παράλληλων εκδηλώσεων, διαλέξεων, ξεναγήσεων, σεμιναρίων ακόμη και βοτανικής ζωγραφικής θα πλαισιώσουν την έκθεση. «Flora Graeca» Εγκαίνια 8 Μαρτίου Γεννάδειος Βιβλιοθήκη, Σουηδίας 61.
Δευτέρα 9:00 - 17:00 Τρίτη 9:00 - 17:00 Τετάρτη 9:00 - 17:00 Πέμπτη 9:00 - 20:00 Παρασκευή 9:00 - 17:00 Σάββατο 9:00 - 14:00 Mέχρι 30 Ιουνίου, είσοδος ελεύθερη.
__________________
Πηγή: www.lifo.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου